در روزهای گذشته بانک مرکزی از بانک‌ها خواست تا گزارشی دقیق از فعالیت‌های خود در زمینه مبارزه با پولشویی ارائه کنند. این اقدام به دلیل اهمیت موضوع و تأثیر منفی پولشویی بر اقتصاد و امنیت کشور، نقطه عطفی در تقویت سیستم نظارتی کشور است. پولشویی فرآیندی است که طی آن پول‌های حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی به روش‌هایی وارد چرخه اقتصادی قانونی می‌شوند تا منشاء آنها پنهان شود. این مقاله قصد دارد که بررسی مفهوم پولشویی و نقش بانک‌ها در مبارزه با این پدیده بپردازد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید
پولشویی زیر نقاب فعالیت‌های مالی قانونی
پولشویی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی در جهان است. این فرآیند به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها اطلاق می‌شود که در آن پول‌های حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی، مانند قاچاق یا جرایم سازمان‌یافته، به شکلی وارد سیستم بانکی و مالی می‌شود تا منشاء غیرقانونی آن پنهان شود. پولشویی باعث می‌شود که فعالیت‌های جنایتکارانه تقویت شود و سرمایه‌های غیرقانونی در چرخه‌های مالی کشورها جایگاه پیدا کند. در نتیجه، این پدیده تنها یک معضل مالی نیست، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت ملی نیز محسوب می‌شود.
فرآیند پولشویی معمولا به سه مرحله تقسیم می‌شود. در ابتدا، پول غیرقانونی وارد سیستم بانکی یا مالی می‌شود. این مرحله اولین و حساس‌ترین بخش پولشویی است که به آن «جایگذاری» گفته می‌شود. پس از آن، پول به روش‌های مختلف از طریق تراکنش‌های پیچیده جابجا می‌شود تا منشا آن پنهان شود؛ این مرحله را «لایه‌بندی» می‌نامند. در نهایت، پول به اقتصاد رسمی بازمی‌گردد و به عنوان یک منبع قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مرحله آخر که به آن «یکپارچه‌سازی» گفته می‌شود، نقطه پایان پولشویی است که پول شسته‌شده دوباره در چرخه اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
میتوان گفت که اگر فردی در مراحل مذکور فعالیت کند یا با آگاهی از منشاء غیرقانونی پول، اقدام به جابجایی یا استفاده از آن کند، مرتکب پولشویی شده است. این شامل افرادی می‌شود که مستقیما از فعالیت‌های غیرقانونی درآمد کسب کرده‌اند، یا کسانی که به هر طریقی در فرآیند تبدیل پول‌های غیرقانونی به منابع قانونی مشارکت داشته‌اند. علاوه بر این، افرادی که آگاهانه پول‌هایی را از منابع مشکوک دریافت یا استفاده می‌کنند، حتی اگر مستقیما در فعالیت مجرمانه دخیل نباشند نیز ممکن است به جرم پولشویی متهم شوند. به عنوان مثال، اگر کسی پولی از یک حساب مشکوک دریافت کند و آن را به حساب‌های دیگر منتقل کند بدون اینکه مدارک قانونی ارائه دهد، احتمالا به عنوان فردی که در پولشویی مشارکت دارد، شناخته‌می‌شود.
خط مقدم مبارزه با پولشویی
بانک‌ها در خط مقدم مبارزه با پولشویی قرار دارند و نقش بسیار مهمی در شناسایی و جلوگیری از تراکنش‌های مشکوک ایفا می‌کنند. اما این مسیر خالی از چالش نیست. پولشویی به دلیل پیچیدگی‌هایی که در فرآیند آن وجود دارد، به راحتی قابل شناسایی نیست. تراکنش‌های مشکوک ممکن است به شکل‌های بسیار هوشمندانه و در مقیاس کوچک انجام شوند تا از دید ناظران مخفی بمانند. به‌عنوان‌مثال، پول‌شویان ممکن است مبالغ غیرقانونی را از طریق تراکنش‌های کوچک اما مکرر به حساب‌های مختلف منتقل کنند، که این امر شناسایی آنها را دشوار می‌کند.
علاوه بر این، با گسترش فناوری‌های نوین در بخش مالی، ابزارهای پولشویی نیز پیچیده‌تر شده‌اند. سیستم‌های دیجیتال و پلتفرم‌های جدید پرداخت، مانند لندتک‌ها و پرداخت‌یارها، راه‌های جدیدی برای انجام تراکنش‌های غیرقانونی فراهم کرده‌اند. این تکنولوژی‌ها، با اینکه مزایای بسیاری دارند، اما در عین حال چالش‌های جدیدی برای نهادهای نظارتی به همراه داشته‌اند. نبود شاخص‌های مناسب برای ارزیابی عملکرد بانک‌ها در مقابله با پولشویی و تمرکز بیشتر برخی بانک‌ها بر جذب منابع مالی به جای نظارت دقیق بر تراکنش‌های مشکوک نیز از دیگر مشکلات است.
راهکارهای نظارتی و تقویت سیستم‌های مبارزه با پولشویی
برای مقابله با پول شویی، بانک‌ها باید از ابزارهای نظارتی نوین استفاده کنند. توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های کلان می‌تواند به شناسایی تراکنش‌های مشکوک کمک کند. بانک‌ها باید رفتار مالی مشتریان خود را به دقت رصد کنند و در صورت مشاهده رفتارهای غیرعادی، به سرعت اقدام کنند. تعامل و همکاری مستمر با بانک مرکزی نیز یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در این زمینه است. بانک‌ها باید به‌صورت منظم گزارش‌های اقدامات خود را به هیئت‌مدیره و بانک مرکزی ارائه دهند تا نظارت بر فعالیت‌های مشکوک به شکل بهتری انجام شود.
علاوه بر نظارت داخلی، آموزش کارکنان بانک‌ها در زمینه شناسایی پول شویی و تراکنش‌های مشکوک بسیار مهم است. کارکنان باید با حساسیت بالاتری در این زمینه فعالیت کنند و نسبت به الگوهای رفتاری غیرمعمول آگاهی داشته باشند. همچنین آموزش و اطلاع‌رسانی به مشتریان نیز اهمیت زیادی دارد. ارتقاء فرهنگ عمومی به نحوی که مشتریان نیز از اهمیت مبارزه با پولشویی آگاه باشند و از ارائه مدارک مالی برای تراکنش‌های خود سوء برداشت نکنند، گامی ضروری در این راستا است.
قوانین جدید و تعهدات قانونی بانک‌ها
در قوانین جدید بانک مرکزی ایران، مواد مختلفی برای تقویت نظارت بر پولشویی و مقابله با این معضل در نظر گرفته شده است. طبق مواد 23، 24 و 38 قانون بانک مرکزی، برخی اقدامات یا عدم انجام آنها به‌عنوان جرم تعریف شده و مجازات‌های سنگینی برای تخلفات مربوط به پولشویی در نظر گرفته شده است. این قوانین بانک‌ها را موظف می‌کند تا به دقت تراکنش‌های مشکوک را شناسایی و در صورت لزوم از ارائه خدمات به مشتریان مظنون خودداری کنند.
بانک‌ها باید حداقل یک‌بار در ماه گزارش‌های خود در زمینه پولشویی را بررسی و اقدامات لازم را انجام دهند. هیئت‌مدیره‌ها نیز مسئولیت دارند تا بر اجرای دقیق این قوانین نظارت کنند و عملکرد بخش‌های مختلف خود را در این زمینه ارزیابی نمایند. این مسئولیت‌ها به منظور جلوگیری از تخلفات و تقویت سیستم‌های نظارتی در شبکه بانکی کشور ضروری است.
نقش فناوری در شناسایی تراکنش‌های مشکوک
در نشست اخیر بانک مرکزی، استفاده از کدهای یونیک برای شناسایی دقیق‌تر مشتریان شبکه بانکی پیشنهاد شد. این کدها می‌توانند به بانک‌ها کمک کنند تا رفتارهای مالی مشتریان را با دقت بیشتری رصد کنند و در نتیجه تراکنش‌های مشکوک را سریع‌تر شناسایی کنند. سیستم‌های هوشمند و فناوری‌های جدید می‌توانند با تحلیل داده‌های تراکنش‌ها به شناسایی الگوهای رفتاری غیرعادی کمک کنند. این ابزارها به ویژه در شرایط حساس مانند نوسانات ارزی بسیار مفید هستند.
نتیجه‌گیری
مبارزه با پولشویی نیازمند تعهد و همکاری گسترده‌ای از سوی بانک‌ها و نهادهای نظارتی است. بانک مرکزی با ابلاغ قوانین و دستورالعمل‌های جدید نشان داده که نظارت بر تراکنش‌های مشکوک و مقابله با پولشویی از اولویت‌های اصلی این نهاد است. بانک‌ها باید سیستم‌های نظارتی خود را تقویت کرده و از ابزارهای فناوری برای شناسایی تخلفات استفاده کنند. این همکاری نه تنها به کاهش تخلفات مالی کمک می‌کند، بلکه به شفافیت بیشتر در اقتصاد کشور و تقویت اعتماد عمومی به نظام بانکی منجر خواهد شد.
مبارزه با پولشویی یک مسئولیت جمعی است که تنها با همکاری بین بانک‌ها، بانک مرکزی و جامعه محقق خواهد شد. با اجرای دقیق قوانین و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، بانک‌ها می‌توانند نقشی کلیدی در جلوگیری از ورود سرمایه‌های غیرقانونی به اقتصاد کشور ایفا کنند.
