چک الکترونیکی چیست

ابزارهای پرداخت هر روزه بیش از پیش متحول می‌شوند. در سال‌های اخیر رونق تجارت الکترونیک، نیاز به ابزارهای پرداخت الکترونیکی را نیز در پی داشته است. در این مقاله تلاش می‌کنیم به بررسی و معرفی کامل چک الکترونیکی به عنوان یک ابزار پرداخت نوین بپردازیم.

یک تعریف ساده برای چک الکترونیکی

واقعیت این است که از نظر سازکار، چک الکترونیکی قرار است جانشین چک کاغذی شود؛ بنابراین در نهایت کارایی یکسانی خواهد داشت. از نظر قوانین چک نیز، تمام قوانین برای چک الکترونیکی مشابه و قابل اجرا خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت چک الکترونیکی، نسخه دیجیتال چک کاغذی است. اما چه ویژگی‌ها و مزایایی در سازکار چک الکترونیکی وجود دارد؟ در ادامه بیش‌تر توضیح خواهیم داد.

سازکار چک الکترونیکی چگونه است؟

بانک‌ها و افراد مختلف در هنگام مواجهه با چک الکترونیکی، از امضاء الکترونیکی صادرکننده‌ی چک اعتبارسنجی خواهند کرد و مبلغ موردنظر را به‌صورت الکترونیکی از حساب صادرکننده برداشت و به ‌حساب دریافت‌کننده واریز می‌‌‌کنند.

یک مزیت برجسته‌ی چک الکترونیکی که در فرآیند پردازش چک بروز می‌کند برخورداری از دقت بالاتر، امن‌تر و سریع‌تر در مقایسه با چک کاغذی است. با این تفاوت که اطلاعات مندرج روی چک کاغذی به طور کامل در پردازش چک الکترونیکی در سامانه ثبت می‌شود و سپس به شکل خودکار بر روی چک نیز درج خواهد شد.

چگونه چک الکترونیکی را امضاء کنیم؟

امضاء چک الکترونیکی، اصولا امضاء دیجیتال است. برای انجام این فرآیند ساده، زیرساخت کلید عمومی (PKI) تعبیه شده است که در واقع شامل یک مجموعه‌ دستورالعمل‌های مدیریتی برای توزیع، استفاده، ذخیره و ابطال گواهی‌های دیجیتال است و بستر امنی را در راستای امضاء دیجیتال ایجاد کرده است. گفتنی است که این بستر کاملا وجهه‌ی قانونی دارد و یک مرجع رسمی به‌شمار می‌رود.

در این فرآیند اطلاعات چک به همراه امضاء دیجیتال به وسیله‌ی دستگاه دیجیتال کاربر برای بانک مورد نظر ارسال می‌شود. سپس بانک احراز هویت صاحب چک را انجام می‌دهد و در صورت تایید چک را صادر می‌کند.

این نکته در این راستا حائز اهمیت است که قانوناً برای صدور چک الکترونیکی با امضاء دیجیتال، صادرکننده و دریافت‌کننده‌ی چک هر دو باید در شبکه‌ی بانکی کشور حساب بانکی فعال داشته باشند.

چگونگی درخواست صدور چک الکترونیکی

اگر شما صاحب چک الکترونیکی هستید، به منظور درخواست صدور چک، باید الزاماً تمام شرایط زیر را برقرار کنید:

• صادرکننده چک و شخص مقابل که چک را دریافت می‌کند، هر دو باید در یکی از بانک‌های کشور حساب فعال داشته باشید.
• هر دو باید کد شهاب داشته باشید.
• هر دو باید گواهی امضای الکترونیکی خود را از سامانه‌ی نماد دریافت کرده باشید.
• هر دو باید در سامانه‌ی چک‌الکترونیکی بانک مرکزی و سامانه‌های صیاد، چکاوک و ساتنا عضو شده باشید.
• چنانچه تمام شرایط بالا برقرار بود، از طریق سامانه‌ی چک الکترونیکی، درخواست خودتان را ارسال کنید و در نهایت چک‌ موردنظرتان را دریافت نمایید.
• از آن‌جا که فرآیند اعتبارسنجی در سامانه‌ی صیاد، ایجاد یک فضای امن برای ارسال و دریافت داده پیام‌ها از طریق سامانه چکاوک و پردازش و تسویه‌ی تراکنش‌ها به کمک سامانه‌ی ساتنا انجام می‌شود، عضویت در تمام این سامانه‌ها برای افراد صادر کننده و دریافت‌کننده چک الکترونیکی ضروری است.
• توضیح درباره‌ی کد شهاب هم این‌که شناسه‌ی هویت الکترونیکی بانکی را کد شهاب می‌گویند. در واقع هر شخص یک کد شهاب منحصربه‌فرد دارد.

تشریح روش پرداخت با چک الکترونیکی

چک‌‌های الکترونیکی اصولا در اتاق‌ پایاپای اتوماتیک، قابلیت پرداخت پیدا می‌کنند. روش پرداخت در این سازکار به این صورت است که اشخاص از طریق کارتابلی که در اختیار آن‌ها قرار داده می‌شود، درخواست چک الکترونیکی می‌دهند. آنگاه بعد از مراحل صدور و تایید، چک صادر شده در کارتابل شخص دریافت‌کننده قابل رویت خواهد بود.

از طرف دیگر گیرنده‌ی چک نیز می‌تواند به صورت الکترونیکی، درخواست پرداخت مبلغ قیدشده در چک را داشته باشد یا آن را به شخص دیگری واگذار نماید.

گفتنی است که تمام مراحل درخواست صدور چک به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود؛ مگر دو فرآیند مربوط به مسدود کردن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت که نیاز به مراجعه‌ی حضوری خواهد داشت.

در نهایت باید این نکته را نیز ذکر کنیم که به منظور نقد کردن چک الکترونیکی، فقط در مواقعی که قصد انتقال چک الکترونیکی به شخص دیگری را داشته باشید، نیاز است برای دریافت گواهی امضای الکترونیکی اقدام کنید.

مقايسه چک الكترونيكی و ساير ابزارهای پرداخت

اگر در یک بررسی ساده مقايسه‌ای میان سيستم پرداخت خدمات كارت با چک الكترونيكی داشته باشیم، می‌توانیم این تفاوت‌های آشکار را مشاهده کنیم:

كارت‌ها عموما در کسب و کارهای کوچک و توسط اشخاص حقيقی به كار می‌روند و عملیات پرداخت‌ را در مكان‌های فروش و همچنین پایانه‌های نزديک به مشتريان امکان‌پذیر می‌کنند.

اصولا سيستم امنيتی اينترنت که در سازکار استفاده از كارت‌ها به كار می‌رود، در سطح Offline نيز کارایی خواهد داشت. در حالی‌که چک‌های الكترونيكی امنيت پرداخت‌ها را، چه در پرداخت‌های جزئی و چه در سراسر سطح اينترنت، برقرار خواهند کرد.

به علاوه چک الكترونيكی برای وصول پرداخت‌های تجاری و برای اشخاص حقوقی به كار می‌رود؛ از این رو چک‌های دیجیتال به جای چک‌های کاغذی در عرصه‌ی تجارت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

به دلیل ريسک‌هایی که در استفاده از كارت‌ها وجود دارد، برخی صادركنندگان كارت‌ها محدوديتی روزانه تا سقف مبلغ مشخصی را برای شارژ كارت تعیین‌ می‌کنند. اما در مقابل، چک الكترونيكی مطلقاً در اختيار مشتری است و بنابراین هيچ محدودیت مشابهی برای این نوع چک‌ها وجود نخواهد داشت.

چک الکترونیکی مخصوص چه پرداخت‌هایی است؟

بهرمندی از چک الکترونیکی برای اشخاص محدودیت خاصی ندارد. معمولا می‌توان از چک‌های الکترونیکی در پرداخت وام، عضویت در کلوپ‌های سلامتی، پرداخت وام خودکار، پرداخت اجاره و پرداخت کارت اعتباری استفاده کرد.

همچنین گاهی شما می‌توانید برای صورتحساب‌ها، یک دوره پرداخت ویژه را از قبل تنظیم کنید. این روش عموما توسط مالکان برای مستاجران صورت می‌پذیرد؛ درواقع برخی از مالکین این روش را یکی از شرایط اجاره در نظر می‌گیرند. بر اساس این روش اجاره‌ی توافق شده، هرماه در تاریخ مقرر و به صورت خودکار از حساب مستاجر کسر خواهد شد.

چگونگی نحوه‌ی ارسال چک الکترونیکی

در اولین گام برای ارسال چک الکترونیکی، ابتدا باید تایید شود که شخص یا کسب‌وکاری که پول برایش واریز می‌کنید، حساب پایا دارد. زیرا این نوع حساب است که به شخص امکان می‌دهد از شبکه ACH برای پذیرش پرداخت از طریق انتقال وجه الکترونیکی بهره ببرد.

• بعد از این فرآیند تایید، نحوه‌ی پرداخت با چک الکترونیکی شامل مراحل زیر می‌شود:
• دریافت‌کننده چک فرم پرداخت آنلاین را برای شما ارسال می‌کند.
• شما شماره‌حساب جاری و شماره مسیریابی و همچنین مبلغ پرداخت را تکمیل می‌کنید.
• با کلیک بر روی گزینه‌ی ارسال به گیرنده‌ی پرداخت، اجازه می‌دهید تا مبلغ پرداخت را از حساب‌ جاری برداشت کند.
• چنانچه در حین عملیات به گزینه‌ی دیگری نیاز داشتید، پرداخت‌های eCheck را از طریق تلفن تنظیم کنید.
• گیرنده از طریق تماس تلفنی ضبط ‌شده از حساب‌جاری و شماره‌های مسیریابی شما درخواست می‌دهد.
• اعداد و همچنین مبلغ پرداخت به یک پایانه پرداخت آنلاین وارد می‌شود.
• با کلیک روی گزینه‌ی پردازش پرداخت، مبلغ از حساب بانکی پرداخت‌کننده کسر می‌شود و به‌حساب دریافت‌کننده واریز می‌گردد.

مزایای استفاده از چک الکترونیکی

پیش تر درباره‌ی امنیت بالای چک‌های الکترونیکی در مقایسه با چک‌های کاغذی مطالبی را عنوان کردیم.

اکنون به صورت فهرست‌وار به دیگر مزایای مهم استفاده از چک‌ الکترونیکی اشاره می‌کنیم:

• نبود محدودیت برای تعداد برگ چک‌ها
• تغییرناپذیر بودن برگ چک الکترونیکی
• صرفه‌جویی در مصرف کاغذ
• اطلاع‌رسانی از وضعیت نقل‌وانتقالات چک
• حذف مراحل زمان‌گیر از جمله دسته‌بندی و حسابداری چک‌ها
• کارمزد و هزینه‌ی عملیاتی اندک
• مدیریت ریسک تجاری و معاملاتی مطلوب‌تر
• سرعت بالای فرآیندهای صدور و پرداخت چک
• امکان آگاهی از گردش حساب و مدیریت موجودی حساب برای جلوگیری از برگشت خوردن چک، از طریق ابزار‌های مدرنی مثل تلفن همراه، ای‌تی‌ام‌ها و اینترنت
• امکان جایگزینی در تمامی معاملات
• اطلاع بلافاصله‌ی صاحب چک از پرداخت وجه مندرج در چک