شناخت انواع روش های پرداخت و سازکار آن‌ها
به طور کلی کسب و کارهای گوناگون برای مراودات مالی خود یکی از شیوه‌های پرداخت را به کار می‌گیرند. در کشور ایران روشهای پرداخت متنوعی وجود دارد. به جز روش پرداخت سنتی استفاده از وجه نقد، که روشی دیرپا است و کم‌کم با ظهور انواع روشهای نوین به دست فراموشی سپرده خواهد شد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید
کارتخوان‌ها یا دستگاه‌های POS
یکی از متدوال‌ترین شیوه‌های پرداخت استفاده از انواع کارتخوان‌ها می‌باشد. بدون شک همه‌ی ما بارها برای پرداخت مبلغ خریدهای خود از دستگاه‌های کارتخوان فروشگاهی استفاده کرده‌ایم. سازکار این دستگاه‌ها به این صورت است که پس از کشیدن کارت توسط کاربر در شیار مخصوص دستگاه، اطلاعات حساب کاربر به دستگاه داده می‌شود و دستگاه پس از بررسی اطلاعات، درخواست رمز می‌کند. در نهایت نیز مبلغ مورد نظر را مستقیما به حساب دارنده دستگاه کارتخوان واریز می‌نماید.
به طور کلی در حال حاضر دو نوع کارتخوان در بازار وجود دارد که شامل : کارتخوانهای معمولی و کارتخوانهای مبتنی بر شناسه می‌باشد.
کارتخوانهای مبتنی بر شناسه : عموما در کسب‌وکارهای آنلاین کارایی دارند. در واقع کارتخوان مبتنی بر شناسه به سایت و یا اپلیکیشن مورد نظر کاربر، متصل می‌باشد و در مورد هر سفارش، یک شناسه‌ی مخصوص تولید می‌کند. در نهایت نیز هنگامی که عملیات پرداخت به کمک آن شناسه انجام پذیرفت، اطلاعات پرداخت در لحظه به سایت کسب و کار مورد نظر ارسال میگردد.
عملیات کارت به کارت
شیوه‌ی پرداخت کارت به کارت، از شیوه‌های متدوال پرداخت به ویژه در کسب و کارهایی است که در ابتدای مسیر فعالیت خود هستند. زیرا علاوه بر این‌که هنوز سایت رسمی کسب و کار خود را راه‌اندازی نکرده‌اند، میزان تراکنش‌های مالی بالایی نیز ندارند. بنابراین استفاده از شیوه‌ی پرداخت کارت به کارت را انتخاب می‌کنند. سازکار شیوه‌ی کارت به کارت نیز سازکار بسیار ساده‌ای است. این عملیات اصولا تحت یک شبکه‌ی الکترونیکی فراگیر به نام شبکه‌ی شتاب انجام می‌پذیرد.
سیستم شتاب در واقع شبکه‌ای برای تبادل اطلاعات بین بانکی است که وظیفه‌اش پوشش عملیات‌هایی همچون برداشت وجه، خرید الکترونیکی، پرداخت قبوض و انتقال وجه یا همان عملیات کارت به کارت است. سازکار این شبکه به این صورت است که بانک‌ها در کل کشور به یک سوییچ ملی متصل می‌شوند و بدین وسیله تبادل اطلاعات مربوط به تمام تراکنش‌ها صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر هر تراکنش، پیامی الکترونیکی است که در درگاه‌های مختلفی مانند دستگاه‌های خودپرداز ایجاد شده و به شبکه‌ی شتاب ارسال میگردد.
سامانه پرداخت ساتنا
یکی دیگر از شیوه‌های پرداخت در ایران شیوه‌ی پرداختی موسوم به ساتنا می‌باشد. ساتنا : در واقع مخفف عبارت «سامانه الکترونیکی تسویه ناخالص آنی» است. به عبارت دیگر ساتنا سامانه‌ای الکترونیکی است که برای انجام انتقالات بانکی طراحی شده و به طور کلی دارای دو ویژگی برجسته می‌باشد. اول این‌که در سامانه ساتنا معضلی به نام سقف پرداختی به طور کل وجود ندارد. به عبارت دیگر حداقل پرداخت به روش ساتنا مبلغ ۱۵ میلیون تومان است و مبالغ بالاتر نیز در این سامانه قابلیت انتقال را دارند. سقف انتقال وجه آنلاین از طریق ساتنا ۵۰ میلیون تومان است اما در بعضی از اپ‌های بانکی تا ۱۰۰ میلیون تومان نیز امکان جابه‌جایی وجود دارد. حتا چنانچه مشتری توکن بانکی داشته باشد تا ۲۰۰ میلیون تومان نیز با ذکر علت دقیق انتقال وجه، می‌تواند انتقال بدهد. در نهایت باید اضافه کنیم که سقف انتقال ماهانه هم برای هر نفر در سامانه‌ی ساتنا تا ۳ میلیارد تومان تعیین شده است.
دوم این‌که این روش پرداخت در صورتی که در ساعات اداری بانک‌ها مورد استفاده قرار بگیرد، عملیات انتقال وجه را در بازه‌ی زمانی ۲ تا ۲۰ ثانیه انجام می‌دهد. سرعت چشمگیر انتقال وجه به وسیله‌ی روش ساتنا مهم‌ترین ویژگی این روش به شمار می‌رود. لازم به توضیح است که برای استفاده از روش ساتنا می‌توانید از همراه بانک‌هایی که این روش انتقال وجه را نیز ارائه می‌دهند استفاده نمایید. علاوه‌بر این می‌توانید با مراجعه‌ی حضوری به بانک و پر کردن فرم ساتنا نیز مبلغ مورد نظر خود را به این روش انتقال بدهید. توجه داشته باشید که تمام دستور پرداخت‌هایی که در این سامانه صادر می‌شود، دارای شماره‌ای ۱۶ رقمی خواهد بود و همچنین دارای سررسیدهای همان روز می‌باشد. بنابراین تکرار آن‌ها در کل شبکه بانکی کشور به این شیوه غیرممکن خواهد شد. از طرف دیگر سامانه‌ی ساتنا به غیر از روزهای جمعه، در روزهای عادی از ساعت ۸ صبح تا ساعت ۱۶ به مشتریان بانک‌های مختلف سرتاسر کشور خدمات ارائه می‌دهد.
سامانه پرداخت پایا
یکی دیگر از روشهای پرداخت در کشور ما پایا نام دارد. پایا در واقع یک سیستم الکترونیکی جامع بین بانکی است. این سیستم را بانک مرکزی به گونه‌ای طراحی نموده که می‌تواند دستور پرداخت‌های متعدد را از یک بانک به عنوان بانک مبدأ دریافت نماید، آن‌ها را پردازش کند و در نهایت برای انجام عملیات به بانک‌های مقصد ارسال نماید. در مقابل، بانک‌ها نیز این امکان را دارند که دستور پرداخت‌های مشتریان خود را به شکل منفرد یا گروهی، دریافت نموده و برای انجام در بانک‌های مقصد به سامانه‌ی پایا ارسال کنند. در مورد سامانه‌ی پایا این نکته را باید در نظر گرفت که انتقال وجه توسط این سیستم، لحظه‌ای و آنی نخواهد بود. در واقع اگر حواله در طی ساعات اداری بانک‌ها صادر شود، طی همان روز با اندکی فاصله‌ی زمانی انجام خواهد شد، اما اگر بعد از پایان ساعات اداری کار بانک‌ها و یا در روز تعطیل صادر شود، به اول وقت کاری روز آتی موکول خواهد شد.
سقف پرداختی نیز در سامانه پایا، مبلغ ۱۵میلیون تومان می‌باشد. البته چنانچه متقاضی به صورت حضوری به بانک مراجعه کند می‌تواند این سقف را تا ۵۰ میلیون تومان افزایش بدهد. در نهایت باید اشاره کنیم که مهم‌ترین مزیت سامانه‌ی پایا، مرتفع نمودن این معضل بوده است که افراد، دیگر برای مراودات مالی خود با کارفرماها و یا دیگران نیازی به داشتن حساب‌های بانکی متعدد ندارند. سامانه‌ی پایا اصولا از ۲ زیرسامانه تشکیل می‌شود که شامل: سامانه‌ی واریز مستقیم یا وم و سامانه‌ی برداشت مستقیم یا بم می‌باشد.
واریز مستقیم یا وم
این زیرسامانه‌ی سیستم پایا دارای امکان واریز مستقیم است. سازکار این سیستم به این صورت است که چون دارنده‌ی هر حسابی یک شماره‌ی شبا در بانک خود خواهد داشت، بنابراین این اجازه را به به بانک داده است که در موعدهای مشخص و از پیش تعیین شده، مبلغی را از حساب فرد برداشت کرده و به حساب افراد دیگری در هر بانکی و هر نقطه‌ای از کشور انتقال بدهد. یکی از متدوال‌ترین کاربردهای سیستم واریز مستقیم پایا یا همان وم، پرداخت حقوق افراد توسط کارفرماها می‌باشد.
برداشت مستقیم یا بم
درست به عکس سیستم وم، در این‌جا مشتری این اجازه را به بانک خود می‌دهد تا در موعدهای مشخصی از حساب‌های دیگر در بانک‌های گوناگون و یا همان بانک، مبالغی را برداشت کرده و سپس به حساب او واریز نماید. البته برای عملیاتی شدن این فرآیند، ابتدا باید توافقات مکتوب طرفین به بانک مورد نظر ارائه شود.
پرداخت اینترنتی
یکی از شیوه‌های نوین پرداخت که در سال‌های اخیر در کشور ما نیز رواج زیادی یافته است انواع پرداخت اینترنتی می‌باشد. در ادامه به بررسی این شیوه‌ی پرداخت نوین می‌پردازیم.
درگاه پرداخت اینترنتی
پرداخت اینترنتی به پرداخت ملت
استفاده از درگاه پرداخت اینترنتی شاپرک، روشی معمول در انواع فروشگاه‌هایی است که در بستر اینترنت فعالیت می‌کنند. در واقع درگاه پرداخت اینترنتی یک صفحه‌ی واسط است که کاربران با وارد کردن اطلاعات کارت بانکی خود شامل: شماره کارت، تاریخ انقضا، رمز دوم و CVV2 در آن صفحه، عملیات پرداخت را به انجام می‌رسانند. اما به طور کلی درگاه‌های پرداخت اینترنتی دارای دو نوع مختلف می‌باشند. پیش از آن‌که به معرفی این دو نوع مرجع پرداخت اینترنتی شامل درگاه پرداخت اینترنتی مستقیم و درگاه پرداخت واسط بپرداریم، بهتر است کاربران را با شرکتهای ارائه دهنده‌ی این دو سرویس و علاوه‌بر آن سامانه‌ی بانکی شاپرک آشنا نماییم.
آشنایی با شرکتهای PSP
شرکتهای PSP در واقع ارائه دهنده‌ی خدمات پرداخت بانکی بدون واسطه هستند. این خدمات بانکی در حقیقت امکان انجام عملیات پرداخت خواهد بود که در انواع کسب و کارها مورد استفاده قرار می‌گیرد. شرکتهای PSP انواع مختلف خدمات پرداخت بانکی از جمله دستگاه‌های کارتخوان، اپلیکیشن‌های پرداخت و درگاه پرداخت را ارائه می‌دهند.
در حال حاضر ۱۲ شرکت در ایران وجود دارد که به عنوان شرکتهای PSP شناخته می‌شوند که در این‌جا اسامی آن‌ها را خواهیم آورد :
- شرکت به پرداخت ملت
- شرکت پرداخت الکترونیک سامان
- شرکت تجارت الکترونیک پارسیان
- شرکت آسان پرداخت پرشین
- شرکت کارت اعتباری ایران کیش
- شرکت پرداخت الکترونیک سداد
- شرکت پرداخت الکترونیک پاسارگاد
- شرکت فن آوا کارت
- شرکت پرداخت نوین آرین
- شرکت سایان کارت
- شرکت پرداخت الکترونیک سپهر
- شرکت الکترونیک کارت دماوند
آشنایی با شرکتهای پرداخت یار
در کنار شرکتهای PSP ، شرکتهای دیگری با عنوان پرداخت یار نیز وجود دارند که خدمات درگاه‌های پرداخت واسط را ارائه می‌کنند. در واقع شرکتهای پرداخت یار طرف قرارداد شرکتهای PSP هستند و درگاه پرداخت را از آن‌ها دریافت می‌کنند. از همین رو به درگاه پرداختی که شرکتهای پرداخت یار در اختیار کاربران می‌گذارند، درگاه واسط گفته می‌شود. عموما درگاه پرداخت واسط در میان کسب و کارهای گوناگون از محبوبیت بیش‌تری برخوردار است، زیرا رابط کاربری و خدمات جانبی بیش‌تری در قیاس با درگاه پرداخت مستقیم دارند. از طرف دیگر برای دریافت درگاه پرداخت واسط، لزومی به داشتن آینماد یا همان نماد اعتماد الکترونیکی وجود ندارد، بنابراین زمان دریافت یک درگاه واسط از شرکتهای پرداخت یار به مراتب کوتاه‌تر و ساده‌تر خواهد بود.
آشنایی با سامانه‌ی شاپرک
شاپرک : به شبکه‌ی الکترونیکی پرداخت کارتی گفته می‌شود که رابط میان بانک مرکزی ، شبکه‌ی بانکی و شرکتهای PSP است. این سامانه به کمک الگوبرداری از سازکار شبکه‌های پرداخت در کشورهای پیشرفته طراحی شده است. از جمله مهم‌ترین وظایف سامانه‌ی شاپرک می‌توان از اعطای مجوز به شرکتهای PSP یاد کرد. انتشار گزارش‌های اقتصادی در بازه‌های زمانی ماهانه و سالانه از جمله دیگر کارایی‌های سامانه‌ی شاپرک است. همچنین ارائه تاییدیه به کارتخوانهای موبایلی، بستن درگاه پرداخت اینترنتی در صورت بروز تخلف نیز در راستای وظایف این سامانه تعریف شده است.
علاوه‌بر این‌ها و به تعبیری دیگر شاپرک در حکم شبکه‌ای است شبیه به شبکه‌ی شتاب که سیستم‌های پرداخت پایانه‌ی فروشگاهی بانک‌ها را به یک شبکه‌ی بزرگ‌تر متصل می‌کند. اما در واقع شاپرک فقط تراکنش‌های پذیرفته شده بر روی پایانه‌های متعلق به شرکتهای PSP را ثبت می‌نماید.
ویژگی‌های درگاه پرداخت مستقیم (IPG)
اینفوگرافیک درگاه پرداخت که چگونگی فرایند پرداخت اینترنتی از درگاه اینترنتی را نشان می دهد.
همان‌طور که از عنوان این نوع درگاه پرداخت برمی‌آید، کاربر می‌تواند با استفاده از درگاه پرداخت مستقیم به شکل بی واسطه به درگاه یکی از بانک‌های کشور متصل شده و عملیات مورد نظرش را انجام بدهد. اما سازکار یک درگاه پرداخت مستقیم چگونه است؟ فرض کنید شما کاربری هستید که قصد خرید یک کالا از فروشگاهی اینترنتی را دارید. از قضا این فروشگاه به یک درگاه پرداخت مستقیم مجهز است. با این وصف ابتدا شما کالای مورد نظرتان را انتخاب می‌کنید و بر روی آیکون خرید کلیک می‌نمایید. پس از این‌که در مرحله‌ی بعدی به صفحه‌ی پرداخت ارجاع داده شدید، اطلاعات کارت بانکی خود را وارد می‌نمایید. این اطلاعات توسط سیستم رمزگذاری شده و به شرکت PSP ارسال میگردد. در مرحله‌ی بعدی اطلاعات تراکنش شما توسط شرکت PSP به بانک صادرکننده‌ی کارت ارسال خواهد شد. بانک اطلاعات حساب شما را بررسی کرده و در صورت تطابق موجودی حساب با مبلغ خرید، تاییدیه را صادر می‌کند. بعد از آن نیز شرکت PSP پاسخ درخواست را به سایت فروشگاه اینترنتی برمی‌گرداند. بدین ترتیب و در نهایت مبلغ مورد نظر از حساب کاربر کسر شده و در اختیار سیستم شاپرک قرار می‌گیرد. شاپرک نیز طی سیکل‌های مشخص، جمع به حدنصاب رسیده مبالغ را به حساب فروشگاه اینترنتی واریز می‌نماید.
ویژگی‌های درگاه پرداخت واسط
به طور کلی می‌توان گفت که درگاه پرداخت واسط بخشی از فرآیند پردازش است. منظور از پردازش در این‌جا یعنی مجموعه فعالیت‌هایی که برای انتقال داده و تجزیه و تحلیل آن انجام می‌شود. درگاه پرداخت واسط همان‌طور که گفته شد توسط شرکتهای پرداخت یار به متقاضیان ارائه می‌شود و دارای ویژگی‌های منحصربفردی است.
از جمله ویژگی‌های این نوع درگاه پرداخت اینترنتی، امکان استفاده از انواع ماژول و افزونه در درگاه واسط می‌باشد. در صورتی که در درگاه های مستقیم برای استفاده از صفحه‌ی پرداخت آنلاین در سایت، نیاز به کدنویسی و طراحی ویژه‌ی صفحه‌ی پرداخت وجود دارد. اما در هنگام استفاده از درگاه پرداخت واسط کافی است که کاربر به صفحه‌ی پلاگین‌ها مراجعه کرده و بنا بر سیستم محتوایی که در نظر دارد، یک افزونه دانلود و نصب نماید.
از دیگر ویژگی‌های یک درگاه پرداخت اینترنتی واسط امکان درخواست وجه و تسویه حساب روزانه می‌باشد. در مورد شیوه‌ی تسویه حساب درگاه واسط باید این نکته را نیر اضافه کنیم که به دو روش پایا و کارت به کارت تسویه حساب صورت می‌پذیرد. ویژگی دیگری این نوع سرویس پرداخت آنلاین امکان داشتن یک صفحه‌ی درگاه پرداخت شخصی با نام، پروفایل و نشانی شبکه‌های اجتماعی و به شکل و فرم دلخواه کاربران است. این قابلیت بیش‌تر در مواردی که قصد تبلیغات در صفحات مجازی وجود داشته باشد به کار متقاضیان خواهد آمد. همچنین درگاه‌های پرداخت واسط عموما دارای سیستم پشتیبانی بسیار قوی هستند و این امر سبب کسب اعتماد بیش‌تر متقاضیان این سرویس شده است.
